به طور خلاصه، بیش‌فعالی یا ADHD به معنای فعالیت بیش از حد فرد است و در کودکان به این معنا است که کودک بیش از حد معمول فعالیت می‌کند و جنب و جوش دارد. در این مقاله به موضوع بیش فعالی پرداخته و تفاوت آنرا با تیزهوشی بیان کردیم.
یک تصور رایج غلط این است که همه کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی، به طور طبیعی باهوش‌تر هستند و نسبت به کودکان بدون ADHD ضریب هوشی بالاتری دارند؛ با این حال، بر اساس تحقیقات تا به امروز هیچ ارتباط مستقیم و قطعی‌ای بین این وضعیت و هوش وجود ندارد.
بر اساس منابع، تأثیر ADHD بر کودکان دارای ضریب هوشی پایین، بالا و یا متوسط به یک اندازه است.
بیش‌فعالی یا ADHD چیست؟
بیش‌فعالی یک وضعیت عصبی خاص است که می‌تواند تمرکز و کنترل بر رفتار‌ها را برای افراد دشوار کند. علائم ADHD در کودکان خردسال قابل تشخیص است و پزشک متخصص قادر به تشخیص این علائم حتی در سنین پایین خواهد بود.
بیش‌فعالی می‌تواند بر توانایی و عملکرد کودک در خانه، و یا در سنین بالاتر در مدرسه تأثیر‌گذار باشد و در انجام برخی از کار‌های روزمره او اختلال ایجاد کند. همین موضوع، باعث می‌شود برخی از افراد فکر کنند که کودکان مبتلا به بیش‌فعالی، از ضریب هوشی پایین‌تری برخوردار هستند!
از سمت دیگر، یک کودک بیش‌فعال ممکن است تمرکز بیش از حد را نیز تجربه کند. این حالت بیشتر زمانی رخ می‌دهد که کودک در حال انجام کاری باشد که به آن علاقه دارد. همین مسأله باعث می‌شود کودکان مبتلا به ADHD در برخی از فعالیت‌های روزانه خود و یا حتی در مدرسه توانا‌تر از سایر افراد به نظر برسند، زیرا در آن تمرکز فوق‌العاده‌ای را از خود نشان می‌دهند؛ در این شرایط برخی اینطور فکر می‌کنند که این کودکان ضریب هوشی بالاتری دارند.
تفاوت بیش‌فعالی و تیزهوشی
معمولاً تشخیص ADHD به یک بررسی و مشاهده طولانی مدت در خصوص علائم کودک نیاز دارد و هیچ آزمایش واحدی وجود ندارد که مشخص کند آیا فرد مبتلا به بیش‌فعالی است یا خیر.
در این مشاهدات طولانی مدت، تمرکز کودک بر روی یک سری مسائل و در نتیجه آن بروز نتایج بهتر نسبت به سایر کودکان، این اشتباه پیش می‌آید که کودک دارای ضریب هوشی بالایی است.
در عین حال، ممکن است عکس این قضیه اتفاق بی‌افتد؛ به این صورت که چون کودک انجام تکالیف مدرسه را دوست ندارد بر روی آن‌ها تمرکز نمی‌کند و به همین ترتیب نمرات اون نیز کاهش پیدا می‌کند، اینگونه تصور می‌شود که کودک دارای ضریب هوشی پایینی است که این نیز اشتباه است.
ویژگی‌های کودکان بیش‌فعال
تشخیص یک کودک بیش‌فعال بر عهده یک متخصص است، اما برخی از علائم به صورت رایج در کودکان بیش‌فعال دیده می‌شود که در ادامه به صورت مختصر به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
• زمانی که از او می‌خواهید در جایی بنشیند یا آرام بماند، انجام این کار برایش مشکل است.
• زمانی که می‌نشیند دست و پا‌هایش بی‌قرار است و در یک جا ثابت نمی‌ماند
• در نوجوانان مبتلا به بیش فعالی بی‌قراری‌های ذهنی زیادی مشاهده می‌شود
• با وجود کوچک‌ترین محرک خارجی، به راحتی دچار حواس‌پرتی می‌شود
• کودک مبتلا به بیش فعالی نمی‌تواند به صورت طولانی مدت به حرفهای شما توجه کند و حتی اگر وانمود کند که مشغول گوش‌کردن به حرفهای شما است، از حالت چشمان او و توجهش به اطراف، خواهید فهمید که به حرف‌هایتان توجه کاملی ندارد
• اگر از او سؤالی بکنید، قبل از اتمام سؤال و بدون فکر، فوراً پاسخی را برای سؤالتان آماده کرده و آن را بازگو می‌کند
• در بسیاری از مواقع میان حرفهای دیگران می‌پرد و زیاد حرف می‌زند و میلی به گوش‌کردن حرف‌ها ندارد
• در انجام کار‌های گروهی و بازی‌های دسته‌جمعی، اینکه منتظر نوبت بماند برایش غیرقابل تحمل است
• بی‌سرو صدا بازی نمی‌کند و انرژی بالایی را برای بازی‌ها صرف می‌کند.
• به طور معمول بدون تموم کردن یک کار ناتمام به سراغ کار یا بازی جدیدی می‌رود
• در مقایسه با همسالان خود، خستگی از خود بروز نمی‌دهد و در هنگام بازی بسیار دیرتر خسته می‌شود
• اغلب بدون توجه به عواقب انجام یک کار و بدون اینکه به دنبال هیجان باشد، کار‌های خطرناکی انجام می‌دهد
• وسایل مهم و ضروری خود مثل کتاب‌ها، وسایل مدرسه، اسباب‌بازی و... را در مدرسه یا خانه گم می‌کند یا جا می‌گذارد
ویژگی‌های کودکان تیزهوش
همانطور که در ویژگی‌های کودکان بیش فعال نیز ذکر کرده‌ایم، این علائم قطعی نیستند و برای افتراق تیزهوشی و بیش‌فعالی به علت شباهت برخی علائم در این دو باید حتماً به یک متخصص مراجعه کنید.
برخی از علائم تیزهوشی عبارتند از:
• بی‌حوصلگی و خیال‌بافی در موقعیت‌های خاص
• کم‌تحمل‌بودن در شرایط عادی
• بی‌توجهی مداوم در بیشتر مواقع
• میزان فعالیت بالا و نیاز اندک به خواب
• پرسش‌های مکرر و گاهی بی‌جواب درباره مسائل گوناگون
• سختگیری نتیجه عکس می‌دهد می‌تواند منجر به لجبازی کودک با پدر و مادر خود شود
• کاهش توجه و علاقه طی انجام کار‌هایی که نتایج فوری ندارد
• عکس‌العمل فوری براساس محرک‌های گوناگون
• ناتوانی در درک و یا تصحیح و ترک رفتار‌های نادرست اجتماعی
• فعالیت و بی‌قراری بیشتر از کودکان عادی و حتی تیزهوش
• ناتوانی در اجرای قوانین و مقررات تعیین شده برای آن‌ها
تشخیص درست ADHD
زمانی که سعی دارید بفهمید کودک شما به بیش فعالی مبتلا است یا نه، حتما از یک متخصص حرفهای در این زمینه کمک بگیرید، چرا که در خیلی از موارد به علت شباهت علائم بیش فعالی به اختلالات دیگر مانند اوتیسم و یا اختلال دو قطبی، ممکن این اختلال به اشتباه تشخیص داده شود.
چه عواملی باعث بروز بیش فعالی در کودکان می‌شود؟
هیچ علت واحدی برای ADHD وجود ندارد و دانشمندان هنوز در حال بررسی بسیاری از علل مشکوک هستند. با این حال، برخی از اصلی‌ترین عوامل بیش فعالی عبارتند از:
• ژنتیک
• شرایط عصبی، که محیط نزدیک فرد ممکن است باعث ایجاد آن‌ها شود
• آسیب سر
• قرار گرفتن در معرض سموم خاص
• تولد زودرس
• کاهش سطح فعالیت در نواحی مغز که توجه و فعالیت را کنترل می‌کنند
• قرار گرفتن در معرض نیکوتین یا الکل در دوران بارداری
در نهایت، تا به امروز هیچ ارتباط مستقیمی بین بیش‌فعالی و تیزهوشی کشف نشده است و به اشتباه در برخی موارد ممکن است شباهت علائم در این دو شرایط فرد را به اشتباه بی‌اندازد. اختلالا ADHD یا بیش‌فعالی غیر قابل درمان نبوده و با پیروی از دستورات یک متخصص کودک می‌تواند به خوبی این شرایط را پشت سر بگذارد و همانند کودکان عادی زندگی خود را سپری کند.
اگر کودک شما بر روی درس خود تمرکز نمی‌کند، تکالیف مدرسه‌اش را به درستی انجام نمی‌دهد و طیف دیگری از علائم مشابه با ADHD را از خود بروز می‌دهد، لزوما از بهره هوشی پایینی برخودار نیست و ممکن است به این عارضه مبتلا باشد. در عین حال، کم توجهی و یا سرپیچی از حرفهای شما لزوما به معنای ابتلا کودک شما به این اختلال نیست و همانطور که بالاتر نیز اشاره کردیم، بهترین راه برای شما، مراجعه به یک متخصص است.
