راهنمای کامل تغذیه نوزاد: از شیردهی تا غذای کمکی

در ادامه این مقاله از دایه همه چیز رو قدم به قدم و ساده برات توضیح میدهیم. پس نگران نباش و با خیال راحت ادامه بده، اینجا همراهت هستیم تا تغذیه‌ سالم و خوشمزه‌ای برای عزیز دلت درست کنیم.

سن شروع غذای کمکی کودک

هدف اصلی در شروع غذای کمکی آشنا کردن کودک با طعم و قوام غذا و یادگیری خوردن غذا با قاشق است. در چند روز اول یک یا دو قاشق مرباخوری غذا کافی است. ابتدا مقدار کمی از غذا را روی نوک قاشق مرباخوری قرار دهید و به کودک بدهید تا کم‌کم یاد بگیرد چطور با لب‌ها و زبان غذا را بردارد و به عقب حلق ببرد و ببلعد. در ابتدا کودک با زبانش غذا را بیرون بیندازد؛ این رفتار طبیعی است و نشان‌دهنده بی‌علاقگی به غذا نیست. خیلی از والدین می‌پرسن بهترین زمان شروع غذای کمکی چه موقعه؟ طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی حدود ۶ ماهگی بهترین زمانه. این سن بدن کوچولو آماده ا‌ست که غذای جامد رو قبول کنه و سیستم گوارشش هم می‌تونه با غذاهای جدید کنار بیاد.

فاصله بین شیر و غذای کمکی

یه نکته خیلی مهم اینه که در ۶ تا ۱۲ ماهگی غذای اصلی کودک هنوز هم شیر مادره. بهتره غذای کمکی را بعد از شیر دادن بدید و نه با فاصله زیاد. اگه کودک بعد از غذا دوباره دوست داشت شیر مادر بخوره، اشکالی نداره. ولی اگه غذا خیلی وقت‌ها جدا از شیر داده بشه، ممکنه باعث بشه شیر مادر کم یا بی‌کیفیت بشه چون ترشحش کم میشه و حتی جایگزین شیر مادر می‌شه.

برنامه غذایی کودک به‌صورت ماه به ماه

برنامه غذایی کودک از روز اول تولد تا یک سالگی مدام تغییر می‌کنه تا بهترین تغذیه و نیازهای رشد کودک به خوبی تامین بشه. از تولد تا شش ماهگی، شیر مادر یا شیر خشک غذای اصلی کودکه چون همه مواد مغذی لازم برای رشدش رو داره. بعد از شش ماهگی کم کم غذاهای کمکی رو به رژیمش اضافه می‌کنیم. هر چه به یک سالگی نزدیک‌تر می‌شه، بچه باید انواع مختلف غذاهای سالم و متعادل رو بخوره، حتی غذاهای خانواده هم وارد برنامه‌ش می‌شه تا تغذیه‌اش کامل و متنوع باشه.

تغذیه کودک از تولد تا ۴ ماهگی

در این چهار ماه اول، شیر مادر همه نیازهای تغذیه‌ای کوچولوتون رو تامین می‌کنه. شما بعد از زایمان چه غذایی می‌خورید هم روی کیفیت و مقدار شیرتون تاثیر داره. بعضی کودکان اشتهای بیشتری دارن و بعضی‌ها کمی کمتر شیر می‌خورن، ولی به طور کلی هر چه بزرگ‌تر می‌شن، میزان شیر خوردنشون هم بیشتر می‌شه. پس بهتره با رشد کودک، مقدار شیر رو کمی بیشتر کنید.

تغذیه کودک ۴ تا ۶ ماهه

کودکان این سن هر ۴ تا ۵ ساعت یک بار شیر مادر می‌خورن. پزشک‌ توصیه می‌کنن تا ۶ ماهگی صبر کنید و بعد غذاهای کمکی رو شروع کنید. اما اگر دکتر گفت کودک آمادس خیلی کم و کم‌کم یک قاشق غذاخوری دو بار در روز، بهش غذاهای جامد هم بدید.

غذای کمکی کودک از ۶ تا ۷ ماهگی

در این دوره هدف اصلی آشنا کردن کودک با طعم و قوام غذا و یادگیری خوردن غذا با قاشق است. در چند روز اول شروع غذای کمکی یک یا دو قاشق مرباخوری غذا کافی است. مقدار کمی غذا روی نوک قاشق مرباخوری گذاشته می‌شود تا کودک با لب‌ها و زبان خود یاد بگیرد چگونه غذا را برداشته و ببلعد. در برخی موارد کودک ممکن است با زبان غذا را بیرون بدهد که این اتفاق طبیعی است و به معنای عدم علاقه او به غذا نیست.

نکات مهم در شروع غذای کمکی

در روز اول یک وعده غذایی شامل فرنی آرد برنج با مقدار یک تا دو قاشق مرباخوری پس از شیر دادن صبحگاهی به کودک داده شود. در صورت تمایل کودک، روز دوم این مقدار به دو وعده (صبح و ظهر) افزایش می‌یابد. از روز سوم تا هفتم کم‌کم مقدار غذا افزایش یافته و به حدود پنج تا ده قاشق مرباخوری در روز می‌رسد. اگر کودک فرنی یا حریره بادام را دوست نداشت، به آن موز رسیده، سیب رنده شده بدون پوست یا میوه «به» پخته شده اضافه کرد تا طعم غذا برای کودک خوشایندتر شود.

طرز تهیه اولین غذای کمکی

برای تهیه فرنی آرد برنج، دو قاشق غذاخوری برنج نیمه دانه را با یک لیوان آب روی شعله گاز می‌گذاریم. وقتی مقدار آب به حدود چهار قاشق غذاخوری رسید و لعاب برنج کافی شد، برنج را از صافی بسیار ریز عبور داده و بدون افزودن ادویه به کودک می‌دهیم. در شروع از یک وعده در روز کافی است و به تدریج تا ۷ ماهگی به سه وعده در روز افزایش می‌یابد.

غذای کمکی کودک در هفته دوم ۷ ماهگی

در هفته دوم گوشت به برنامه غذایی کودک اضافه می‌شود. نوع گوشت ماهیچه گوسفند، سینه یا ران مرغ، بوقلمون یا گوشت چرخ کرده بدون چربی است. خانواده‌هایی که حساسیت به ماهی ندارند ماهی را به غذا اضافه کنن. وعده‌های غذای کمکی دو بار در روز است و علاوه بر فرنی یا حریره بادام، سوپی با غلظت ماست که از ترکیب برنج و گوشت تهیه شده، در وعده ظهر داده می‌شود. پس از یک یا دو روز، هویج و به تدریج انواع سبزی‌ها به سوپ افزوده می‌شود. مقدار سوپ به تدریج افزایش یافته و جایگزین فرنی یا حریره بادام در وعده ظهر می‌گردد.

برنامه غذای کمکی کودک در هفته سوم ۷ ماهگی

در هفته سوم وعده‌های غذایی رو به سه بار در روز برسونیم. علاوه بر فرنی و سوپ به کوچولوتون پوره انواع سبزیجات مثل سیب‌زمینی و هویج هم بدید. برای اینکه پوره نرم‌تر و خوشمزه‌تر بشه از شیر مادر، شیر پاستوریزه، کره یا کمی آب مرغ یا گوشت استفاده کنید. برنامه غذایی معمول این هفته به این شکل هست: صبح فرنی یا حریره بادام، ظهر سوپ و عصر پوره سبزیجات.

برنامه غذای کمکی کودک در هفته چهارم ۷ ماهگی

در هفته چهارم هم سه وعده غذا می‌دیم، ولی این بار تو سوپ‌ه از انواع سبزیجات استفاده می‌کنیم تا تنوع غذا بیشتر بشه. صبح‌ها فرنی، ظهر سوپ‌های متنوع با سبزیجات و عصر هم پوره سبزیجات به کوچولوتون بدید.

شروع غذای کمکی با لعاب برنج

برای شروع با یه قاشق غذاخوری لعاب برنج شروع کنید و کم کم بر اساس اشتهای بچه مقدارش رو زیاد کنید. یادتون باشه تا یک سالگی شیر مادر باید اصلی‌ترین غذای کوچولوتون باشه و غذاهای کمکی فقط مکملش باشن، پس شکم بچه رو با لعاب برنج یا غذاهای کم‌ارزش پر نکنید. اگر دوست داشتید شیرخشک رو با لعاب برنج مخلوط کنید تا کالری بیشتری بهش برسونید. قبل از ۶ ماهگی لعاب برنج ندید چون بهتره از شش ماهگی به بعد شروع بشه.

غذای کمکی کودک در ماه هشتم زندگی (پایان ۷ تا پایان ۸ ماهگی)

در این ماه برنامه غذایی کوچولوتون متنوع‌تر میشه و قوام غذاها غلیظ‌تر می‌شه؛ سوپ‌های غلیظ‌تر به اندازه حلیم درست کنید که داخلش گوشت و سبزی‌های نشاسته‌ای مثل سیب‌زمینی، کدو حلوایی و نخود فرنگی داشته باشه. همچنین پوره سبزیجات مختلف رو به رژیمش اضافه کنید. علاوه بر این‌ها، زرده تخم‌مرغ، جگر، ماست، پنیر کم نمک، خرما و میوه یا آب میوه هم وارد برنامه غذایی می‌شن. از اواخر ماه هشتم کوچولوتون می‌تونه غذاهای انگشتی رو خودش بخوره و این باعث می‌شه به مهارت‌های جویدن و گرفتن غذا با دست هم عادت کنه.

دفعات و مقدار غذای کمکی در ۸ ماهگی

سه وعده غذا در روز کافی هست و اگر کوچولوتون اشتهای بیشتری داشت یک یا دو میان‌وعده هم اضافه کنید، ولی مواظب باشید که شیر مادر همچنان جایگاه اصلی تغذیه‌ش رو داشته باشه. مقدار غذا تا ۱۰ قاشق مرباخوری در هر وعده است و تا آخر این ماه ممکنه به ۱۵ قاشق برسد. اگر بچه‌تون رشد خوبی نداشت، علاوه بر افزایش شیر مادر، دفعات و مقدار غذای کمکی رو هم کمی بیشتر کنید. در صورتی که رشد کودک خوب باشه و اضافه وزن نداشته باشه، حداکثر ۲۰ قاشق مرباخوری در هر وعده هم مشکلی نداره.

برنامه هفته اول ماه هشتم

در این هفته باید زرده تخم‌مرغ پخته و سفت شده رو به برنامه غذایی اضافه کنید. روز اول مقدار خیلی کم (اندازه یک نخود) از زرده تخم‌مرغ رو نرم کنید و با شیر مادر یا آب جوشیده به کودک بدید. این کار رو روزانه تکرار کنید و طی ۱۰ روز مقدار رو به یک زرده کامل برسونید. بعد از اون هر روز نصف زرده تخم‌مرغ رو بهش بدید. اگر رشد بچه کند هست، هر روز یک زرده کامل همراه با فرنی یا پوره سیب زمینی بهش بدید. در صورت سختی خوردن زرده، آن را رنده کنید و به سوپ اضافه کنید یا در کره یا روغن زیتون تفت بدید و به شکل نیمرو درست کنید، زرده بپزه و عسلی نباشه.

برنامه هفته دوم ماه هشتم

برای تنوع سوپ هفته‌ای یک بار به جای گوشت از جگر سالم گوسفند استفاده کنید. اضافه کردن بلغور جو، حبوبات، عدس یا ماش جوانه زده به سوپ یا فرنی ارزش غذایی غذا رو بالاتر می‌بره. پنیر پاستوریزه کم نمک رنده شده به سوپ اضافه کنید تا کیفیتش بهتر بشه.

میوه‌های رسیده و نرم مثل سیب، گلابی، هلو، زردآلو، انبه، گرمک، طالبی، آلو، هندوانه و موز رو از اواسط ماه هشتم به رژیم غذای کودک اضافه کنید. آب میوه طبیعی خانگی با رعایت بهداشت و به مقدار ۶ تا ۱۲ قاشق مرباخوری در روز می‌تونه به تغذیه کودک کمک کنه. ماست اگر کودک دوست داشته باشه، غذای مفیدی است و بهتره جدا از غذا بهش داده بشه. شروع ماست با یک قاشق مرباخوری است و کم کم مقدارش رو زیاد کنید. خرما یا رطب پوست گرفته و بدون هسته به عنوان دسر بعد از غذا برای کودک لذت‌بخش و مفیده.

غذاهای انگشتی در ماه هشتم

از اواخر ماه هشتم کودک می‌تونه خودش تکه‌های کوچک غذا رو با انگشت بگیره و بخوره. این کار علاوه بر کمک به مهارت‌های حرکتی به تقویت جویدن و خودخوری کودک کمک می‌کنه. غذاهای انگشتی مناسب شامل تکه‌های کوچک هویج، سیب‌زمینی، کرفس، نخودفرنگی، باقلا سبز، عدس و تکه‌های گوشت بدون چربی یا کوفته قلقلی کاملا پخته و له شده هستند. تکه‌های میوه رسیده و نرم مثل سیب، هلو، طالبی، گرمک، گلابی و موز موارد خوبی برای غذای انگشتی‌ است. برای نرم‌تر شدن غذاها کمی کره یا خامه هم بهشون اضافه کنید.

غذای کمکی کودک: ماه‌های نهم و دهم زندگی

وقتی بچه‌ها به حدود ۹ ماهگی می‌رسند، کم‌کم یاد می‌گیرند خودشون با دستشون غذا بخورن و مایعات رو هم از لیوان‌های دسته‌دار نشکن با هر دو دست بنوشند. این سن، زمان خیلی خوبی برای معرفی غذاهایی با غلظت بیشتر مثل حلیم و پلو هست. همچنین غذاهای انگشتی رو با دست بردارن و بخورن. شروع غذاهای نرم و جامد در این مرحله خیلی مهمه چون اگر تا حدود ۱۰ ماهگی این غذاها بهشون داده نشه، ممکنه بعدها مشکلات تغذیه‌ای براشون پیش بیاد. هر سه روز یه نوع از حبوبات رو به برنامه‌شون اضافه کنید.

غذای کمکی کودک: ماه‌های یازدهم و دوازدهم زندگی

در این دو ماه تنوع و غلظت غذاها بیشتر شده و مهارت جویدن کودک بهتر و کامل‌تر میشه. با اینکه دندان‌ها شروع به درآمدن می‌کنند و حرکات دست‌ها و دهانشون بهتر می‌شه، کودک می‌تونه تکه‌های غذا رو بکنه، بجوه و قورت بده. اگه هنوز دندان نزده باشه، با لثه‌هاش این کار رو انجام می‌ده. پس خیلی خوبه که غذاهایی بهش بدیم که بتونه خودش با دست برداره و بجوه تا این مهارت‌ حسابی تقویت بشه.

سخن پایانی

خوشحالم که این مسیر شیرین و مهم تغذیه نوزاد رو با هم طی کردیم. هر بچه‌ای با صبر، عشق و کمی آزمون و خطا بهترین راه رو برای تغذیه‌اش پیدا می‌کنه. شیر مادر و غذاهای کمکی برای رشد و سلامت فرزند لازم است. بهترین سرمایه برای سلامت و شادی فرزندت توجه و مراقبت‌های تو است.