قرص آهن در بارداری
قرص آهن در بارداری؛ آیا همه خانم‌های باردار باید قرص آهن مصرف کنند؟
بارداری، یه دوره فوق‌العاده و پر از تغییرات جسمیه. توی این دوران، نیاز بدن مادر به بعضی مواد مغذی، مخصوصاً آهن، خیلی بیشتر میشه. آهن، ماده‌ی اصلی‌ساز هموگلوبینه؛ همون پروتئینی که تو گلبول‌های قرمز خون کارش رسوندن اکسیژن به کل بدن شما و همین‌طور از طریق جفت به جنینِ در حال رشدتون هست.
خب، سوال مهمی که خیلی از خانم‌های باردار می‌پرسن اینه: "آیا همه‌ی مادرها حتما باید قرص آهن بخورن؟" جواب این سوال یه کم پیچیده‌تر از یه "آره" یا "نه" سادس. مهمه که نیازهای بدنتون رو بشناسین و با پزشکتون همکاری نزدیک داشته باشین. اینطوری هم سلامت خودتون و هم سلامت کوچولوتون رو بهتر حفظ می‌کنین.
کم‌خونی فقر آهن تو بارداری
کم‌خونی ناشی از کمبود آهن، شایع‌ترین نوع کم‌خونی تو دوران بارداریه. توی این حالت، بدن شما به اندازه‌ی کافی گلبول قرمز سالم یا هموگلوبین نداره تا اکسیژن مورد نیاز بافت‌های خودتون و جنین رو برسونن. چرا این نیاز اینقدر زیاد میشه؟ چندتا دلیل داره: حجم خون شما به‌طور چشمگیری (حدود ۵۰٪!) افزایش پیدا می‌کنه تا نیازهای جنین و جفت رو برطرف کنه. جنینِ در حال رشد هم برای ساختن خون و اندام‌هاش، به آهنِ ذخیره‌شده تو بدن شما نیاز داره، مخصوصاً تو سه‌ماهه دوم و سوم. از طرفی، ممکنه ذخیره‌ی آهن خودتون قبل از بارداری هم کافی نباشه. عوارض کم‌خونی فقر آهن جدی هستن: می‌تونن باعث زایمان زودرس بشن، نوزاد با وزن کم به دنیا بیاد، خطر عفونت‌ها رو تو شما بیشتر کنن، خستگی خیلی شدیدی ایجاد کنن، مقاومت بدنتون رو کم کنن و حتی تو موارد شدید، خطر خونریزی‌های زمان زایمان رو افزایش بدن.
نیاز روزانه به آهن تو بارداری
نیاز به آهن تو بارداری واقعاً خیلی زیاد میشه. یه خانم غیرباردار معمولاً روزانه به حدود ۱۸ میلی‌گرم آهن نیاز داره. این مقدار تو دوران بارداری به ۲۷ میلی‌گرم در روز می‌رسه! این افزایش یه نیاز ضروریه تا رشد جفت و جنین و افزایش حجم خون شما رو پشتیبانی کنه. حالا سوال اینجاست: "آیا میشه این مقدار رو فقط با غذا تامین کرد؟" جواب در بیشتر موارد "متاسفانه نه" هست. منابع غذایی غنی از آهن مثل گوشت قرمز، مرغ, ماهی, حبوبات, سبزیجات برگ‌دار تیره (مثل اسفناج) و غلات غنی‌شده، قطعاً مفید و لازم هستن. اما یه نکته مهم هست: جذب آهن از منابع گیاهی (آهن غیرهِم) خیلی کمتر از منابع حیوانی (آهن هِم) هست. حتی اگه بهترین برنامه‌ی غذایی رو هم داشته باشین، رسیدن به ۲۷ میلی‌گرم آهن خالص و قابل جذب در روز، برا خیلی از مادرهای باردار کار سختیه. به همین خاطر، معمولاً مصرف مکمل آهن به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های معمول بارداری توصیه میشه.
استثناها: کی ممکنه نیازی به قرص آهن نداشته باشه؟
هرچند مصرف مکمل آهن برا اکثر خانم‌های باردار توصیه میشه، ولی همیشه استثناهایی هم وجود داره. تصمیم نهایی همیشه و همیشه با پزشک یا مامای شماست و بر اساس نتیجه‌ی آزمایش خونتون (مخصوصاً آزمایش CBC و فریتین) گرفته میشه. ممکنه تو چه مواردی پزشک مصرف قرص آهن رو ضروری ندونه یا دوز متفاوتی تجویز کنه؟
ذخیره‌ی آهن خیلی بالا قبل از بارداری: اگه قبل از بارداری ذخیره‌ی آهن کافی و حتی بالایی داشتی (فریتین خونت بالا بوده) و رژیم غذاییت هم غنی از آهن هست، ممکنه با تشخیص و نظارت دقیق پزشکت، نیاز به مکمل با دوز معمول نداشته باشی یا دوز کمتری برات کافی باشه.
بعضی مشکلات پزشکی خاص: شرایطی مثل هموکروماتوز (اختلال ذخیره‌ی آهن) یا بعضی انواع کم‌خونی‌ها (مثلاً کم‌خونی همولیتیک یا کم‌خونی ناشی از بیماری مزمن) که ربطی به فقر آهن ندارن، نیاز به درمان متفاوتی دارن. خوردن خودسرانه‌ی آهن تو این موارد می‌تونه خطرناک باشه.
تحمل نکردن شدید قرص: تو موارد کمیاب، بعضی مادرها عوارض گوارشی خیلی شدیدی مثل حالت تهوع و استفراغ مداوم از قرص‌های آهن دارن. اگه اینطوری باشه، پزشکت ممکنه راهکارهای دیگه‌ای رو پیشنهاد بده، مثلاً تغییر نوع مکمل (مثل فروس سولفات با دوز پایین‌تر، فومارات آهن یا گلوکونات آهن که شاید بهتر تحمل بشن) یا تأکید بیشتر روی جذب آهن از طریق غذا (البته با آزمایش‌های منظم و دقیق).
تاکید خیلی مهم: این تصمیم‌گیری فقط و فقط با پزشک معالج شماست. هرگز خودسرانه مصرف مکمل آهن رو شروع یا قطع نکنید.
۷ تا نشونه‌ی کمبود آهن تو بارداری که هر مادری باید بلد باشه
کمبود آهن ممکنه اولش نشون واضحی نداشته باشه یا علائمش شبیه بعضی ناراحتی‌های معمول بارداری باشه. اما آگاهی از این نشونه‌ها مهمه:
- خستگی و ضعف خیلی شدید: یه خستگی عمیق که با استراحت هم بهتر نمی‌شه و انجام کارهای روزمره رو براتون سخت می‌کنه.
- رنگ‌پریدگی: مخصوصاً تو پوست صورت، لب‌ها، پلک‌های پایین و ناخن‌هاتون.
- نفس‌نفس زدن: احساس کم‌آوردن نفس یا تند نفس کشیدن حتی بعد از کارهای سبک.
- سرگیجه یا سیاهی رفتن چشم: مخصوصاً وقتی سریع از حالت نشسته یا خوابیده بلند می‌شین.
- تپش قلب یا نامنظم زدن قلب: احساس کوبیده شدن قلب یا تند و نامنظم زدنش.
- سردردهای مکرر: که ممکنه به خاطر کمبود اکسیژن رسانی باشه.
- هوس‌های عجیب غذایی (پیکا): مثلاً هوس خوردن خاک، یخ، گچ یا نشاسته‌ی خام که می‌تونه نشون‌دهنده‌ی کمبود آهن باشه.
اگه چندتا از این علائم رو دارین، حتماً با پزشکتون درمیون بذارین. تشخیص قطعی کمبود آهن فقط با آزمایش خون ممکنه.
خطرات مصرف بیش‌ازحد آهن
هرچند کمبود آهن خطرناکه، ولی مصرف خودسرانه و بیش‌ازحد قرص‌های آهن می‌تونه عواقب جدی‌تری داشته باشه. آهن اضافه تو بدن جمع میشه و می‌تونه باعث مسمومیت با آهن بشه. این وضعیت می‌تونه به کبد (ایجاد سیروز یا نارسایی)، قلب (نارسایی قلبی، نامنظمی ضربان)، لوزالمعده (دیابت) و مفاصل آسیب بزنه. همچنین، آهن اضافه خودش یه جور پرواکسیدانه و می‌تونه باعث استرس اکسیداتیو و آسیب به سلول‌ها بشه. به همین دلیله که:
هرگز بدون تجویز پزشک قرص آهن رو شروع نکنین.
نتیجه‌گیری
مصرف قرص آهن تو بارداری، یه اقدام مهم پیشگیرانه و درمانیه برا اکثر خانم‌های باردار تا از خطرات جدی کم‌خونی فقر آهن برا خودشون و جنین جلوگیری بشه. نیاز افزایش یافته به آهن تو این دوران، معمولاً بیشتر از چیزیه که بشه فقط با غذا برطرفش کرد. اما این به معنای نسخه‌ی یکسان برا همه نیست. اساس تصمیم‌گیری، آزمایش خون و نظر پزشک متخصص شماست. پزشک با دیدن سطح هموگلوبین و فریتین (که نشون‌دهنده‌ی ذخیره‌ی آهن شماست) و وضعیت کلی سلامتتون، تشخیص می‌ده که آیا به مکمل نیاز دارین، چه دوزی براتون مناسبه و جزو گروه‌های استثنا هستین یا نه. مصرف درست (ترجیحاً با شکم خالی و همراه ویتامین C) و رعایت دوز تجویزی، کلید استفاده‌ی مفید از مکمله و جلوی خطرات مسمومیت رو می‌گیره. به نشونه‌های احتمالی کمبود آهن توجه کنین و اگه براتون پیش اومد، حتماً با پزشک درمیون بذارین. با همکاری نزدیک با تیم مراقبت بارداریتون، می‌تونین این نیاز مهم رو به بهترین شکل مدیریت کنین و یه بارداری سالم‌تر رو برا خودتون و فرزند دلبندتون تجربه کنین.
سوالات متداول
- حالت تهوع از قرص آهن میاد؟ چیکار کنم کمتر بشه؟
بله، حالت تهوع، دل‌درد، یبوست یا حتی اسهال از عوارض شایع بعضی مکمل‌های آهن هستن. برای کم کردن این عوارض سعی کنین قرص رو همراه با یه غذای سبک (نه سنگین) بخورین. همزمان با شیر یا چای نخورین. می‌تونین مصرف رو به عصر موکول کنین که اگه تهوع آورد، خوابتون رو خراب نکنه. از پزشکتون بخواین اگه امکان داره نوع دیگه‌ای از مکمل آهن (مثل فومارات یا گلوکونات) یا دوز پایین‌تر (که تو دو وعده بخورین) رو براتون تجویز کنه. خوردنش با آب پرتقال گاهی تهوع رو کمتر می‌کنه. برای یبوست هم مصرف فیبر (مثلاً میوه و سبزی) و آب رو بیشتر کنین.
- اگه یادم رفت قرص آهن بخورم، چیکار کنم؟
اگه یه وعده رو فراموش کردین، به محضی که یادتون اومد، اونو بخورین، مگر اینکه وقت خوردن وعده‌ی بعدی خیلی نزدیک باشه. اگه وقت وعده بعدی نزدیکه، فقط همون وعده رو طبق برنامه بخورین. هرگز دو تا قرص رو با هم نخورین که بگین قسط قبلی رو میدم! این کار خطر عوارض گوارشی یا جمع شدن آهن رو بیشتر می‌کنه. سعی کنین با زنگ هشدار موبایل یا گذاشتن قرص تو جای مشخص، کمتر فراموش کنین. فراموشی گاه‌به‌گاه معمولاً مشکل بزرگی ایجاد نمی‌کنه، ولی سعی کنین منظم باشه.
- بعد از زایمان هم باید قرص آهن بخورم؟
بستگی داره. معمولاً پزشک‌ها توصیه می‌کنن مصرف قرص آهن تا حداقل ۳ ماه بعد از زایمان ادامه پیدا کنه، حتی اگه کم‌خونی واضحی وجود نداشته باشه. دلیلش اینه که ذخیره‌ی آهنی که تو بارداری و زایمان (مخصوصاً اگه خونریزی زیادی داشتین) مصرف شده، جبران بشه. ادامه‌ی مصرف مخصوصاً اگه به بچه شیر می‌دین مهمه، چون شیردهی هم نیاز بدن به آهن رو بیشتر می‌کنه. حتماً تو ویزیت‌های بعد از زایمان، درباره‌ی نیاز به ادامه‌ی مکمل آهن و مدتش با پزشکتون صحبت کنین. ممکنه بعد از آزمایش خون، تصمیم بگیرن که ادامه بدین یا قطع کنین.
همه سوالات شما درباره مصرف قرص آهن در بارداری، نیازهای تغذیه‌ای، آزمایش‌ها و سلامت مادر و جنین، پاسخ تخصصی داره. اگه هنوز مطمئن نیستید که به قرص آهن نیاز دارین یا در مورد دوز مصرف، عوارض یا هر نگرانی دیگه‌ای سوال دارین، مشاورین متخصص زنان و مامایی دایه آماده‌اند تا به صورت آنلاین یا تلفنی، دقیق‌ترین راهنمایی رو با توجه به شرایط خاص شما ارائه بدن. کافیه به سایت دایه مراجعه کنین و از خدمات مشاوره‌ای ما استفاده کنین. سلامت شما و فرزند دلبندتون، اولویت ماست.
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
دیدگاه ها