زایمان زودرس یعنی بچه قبل از هفته ۳۷ بارداری به دنیا بیاد. این زایمان ممکنه برای سلامت نوزاد و حتی مادر مشکلاتی ایجاد کنه، چون اندام‌های نوزاد هنوز کامل رشد نکردن و برای زندگی بیرون رحم آماده نیستن. شناخت دلیل‌ها و نشونه‌های زایمان زودرس خیلی مهمه تا به موقع وارد عمل بشیم، جلوی اتفاقش رو بگیریم یا حداقل آسیب‌هاش رو کم کنیم. در ادامه این مقاله درباره علت‌های مختلف زایمان زودرس، علائمی که مادرها ممکنه داشته باشن و راه‌های پیشگیری و کنترل این شرایط صحبت می‌کنیم.

زایمان زودرس چیست؟ (علت ها، علائم و روش های پیشگیری از زایمان زودرس)

زایمان زودرس یعنی بچه بیش از سه هفته زودتر از زمان تقریبی تولدش بیاد، از هفته ۲۰ تا قبل از هفته ۳۷ بارداری اتفاق می‌افته. بارداری حدود ۴۰ هفته طول می‌کشه. نوزادان نارس مخصوصا اونایی که خیلی زود به دنیا میان، مشکلات پزشکی پیچیده‌ای دارن که از بچه‌ای به بچه دیگه فرق می‌کنه. اما به طور کلی هر چی بچه زودتر به دنیا بیاد، خطر عوارضش بیشتر می‌شه. زایمان زودرس بر اساس زمان تولد به چند دسته تقسیم می‌شه:

پره ترم دیررس ۳۴_۳۶

پره ترم متوسط ۳۲_۳۴

بسیار پره ترم ۲۸_۳۲

فوق العاده پره ترم کمتر از ۲۸

بیشتر زایمان‌های زودرس بین هفته ۳۴ تا ۳۶ اتفاق می‌افته. قبلا زایمان زودرس دلیل اصلی مرگ نوزادان بود، ولی الان با پیشرفت مراقبت‌های پزشکی، شانس زنده موندن نوزادان نارس خیلی بهتر شده. با این حال، هنوز نوزادهای زیادی زودتر از موعد به دنیا میان و بعضی‌ها ممکنه مشکلات طولانی‌مدت عصبی داشته باشن.

علائم زایمان زودرس چه چیزهایی هستند؟

علائم زایمان زودرس اینا هستن:

درد پایین کمر که ممکنه مداوم یا گاه‌گاهی باشه و با تغییر حالت یا روش‌های معمول خیلی راحت خوب نشه.

انقباض‌های رحمی که حداقل هر ده دقیقه یه بار اتفاق می‌افته و کم‌کم بیشتر و شدیدتر می‌شه.

درد یا گرفتگی پایین شکم که شبیه دردهای قاعدگیه.

ترشح غیرطبیعی از واژن.

علائم شبیه سرماخوردگی یا آنفلوآنزا مثل آبریزش بینی، استفراغ یا اسهال؛ حتی اگه این‌ها خفیف باشن، بهتره با پزشک زنان تماس بگیری.

احساس فشار بیشتر تو ناحیه لگن یا واژن.

افزایش ترشحات واژن.

خونریزی از واژن که حتی اگه کم باشه هم باید جدی گرفته بشه و پیگیری پزشکی داشته باشه.

دلایل زایمان زودرس

عوامل اصلی که باعث زایمان زودرس می‌شن موارد زیر هستن:

سابقه زایمان زودرس تو بارداری‌های قبلی که احتمال تکرارش رو بیشتر می‌کنه.

حاملگی چندقلویی مثل دوقلو یا سه‌قلو که فشار روی رحم رو زیاد می‌کنه.

کوتاه شدن دهانه رحم که دیگه نمی‌تونه جنین رو خوب نگه داره.

مشکلات ساختاری رحم یا اختلال تو جفت که روند طبیعی بارداری رو به هم می‌زنه.

عفونت‌های خاص، به خصوص عفونت مایع آمنیوتیک یا پایین‌تر مجرای تناسلی، که باعث التهاب و تحریک زایمان می‌شن.

مصرف دخانیات یا داروهایی که بدون نسخه پزشک استفاده می‌کنید و سلامت بارداری رو به خطر می‌اندازن.

بیماری‌های مزمن مثل فشار خون بالا، دیابت، بیماری‌های خودایمنی یا حتی افسردگی که روند بارداری رو تحت تأثیر قرار می‌دن.

استرس‌های شدید و فشارهای روانی مثل از دست دادن عزیزان که می‌تونن روی بارداری تأثیر بذارن.

تجمع بیش از حد مایع آمنیوتیک تو رحم که فشار روی جنین و رحم رو زیاد می‌کنه.

خونریزی واژن که ممکنه علامت مشکلی تو بارداری باشه.

مرگ جنین داخل رحم که گاهی باعث زایمان زودرس می‌شه.

فاصله کوتاه بین بارداری‌ها، کمتر از یه سال، که به بدن مادر فرصت کافی برای استراحت نمی‌ده.

سن خیلی پایین یا خیلی بالا موقع بارداری که ریسک‌های خاصی داره.

عوامل نژادی و ژنتیکی که ممکنه استعداد زایمان زودرس رو بیشتر کنن.

جلوگیری از زایمان زودرس

با اینکه پیشرفت‌های پزشکی خیلی کمک کرده تا نوزادان نارس حتی اون‌هایی که خیلی زود به دنیا میان، بهتر مراقبت بشن و جونشون حفظ بشه، اما هنوز راه صد درصدی برای پیشگیری کامل از زایمان زودرس پیدا نشده. دلیلش هم اینه که پزشک‌ها هنوز به طور کامل نمی‌دونن چرا زایمان زودرس اتفاق می‌افته و همین باعث شده روش‌های قوی و مطمئن برای جلوگیری ازش نداشته باشن. ولی این به این معنی نیست که مادرها کاری نتونن بکنن تا خطر زایمان زودرس رو کم کنن. حتی اگه فکر می‌کنید در معرض خطر نیستید، چندتا روش هست که می‌تونه کمک کنه جنین تا زمان مناسب تو رحم بمونه:

• فاصله بارداری بعد از زایمان قبلی رو حداقل ۱۸ ماه نگه دارید تا احتمال زایمان زودرس کمتر بشه.
• منظم پیش پزشک برید؛ این ملاقات‌ها کمک می‌کنه هر علامتی که خطرناکه زودتر تشخیص داده بشه و پزشک نکات مهم رو بهتون بگه.
• عوامل خطر رو کنترل کنید؛ مثلا سیگار رو ترک کنید، الکل و داروهای بدون نسخه نخورید و بیماری‌هایی مثل دیابت رو مدیریت کنید.
• وزن خودتون رو مدیریت کنید؛ اضافه وزن زیاد می‌تونه باعث دیابت حاملگی و ریسک زایمان زودرس بشه، وزن خیلی کم هم همینطور.
• مکمل‌های ویتامینی رو زیر نظر پزشک مصرف کنید؛ مثل اسید فولیک که خیلی به سلامت مادر کمک می‌کنه و احتمال زایمان زودرس رو کم می‌کنه.
• تغذیه سالم و متعادل داشته باشید؛ غذاهای پر از مواد مغذی مثل امگا-۳، کلسیم و ویتامین C خیلی مهمن.
• وعده‌های غذایی‌تون رو بیشتر کنید؛ بهتره حداقل روزی پنج وعده غذا بخورید.
• مرتب آب بخورید؛ مثلا هر یک ساعت یه بار آب بنوشید تا بدن کم‌آب نشه و انقباضات زودرس رحمی کمتر بشه.
• به بهداشت دهان و دندان‌تون اهمیت بدید؛ مراقبت از لثه و دندان‌ها خیلی مهمه.
• ادرار رو نگه ندارید؛ چون نگه داشتن ادرار ممکنه مشکلاتی ایجاد کنه و خطر زایمان زودرس رو بیشتر کنه، پس همیشه به موقع دستشویی برید.

زایمان در هفته ۲۴

بیشتر از نیمی از نوزادانی که در هفته ۲۴ بارداری به دنیا میان، زنده می‌مونن. این بچه‌ها رو «میکروپریم» می‌گویند. وزنشون کمی بیشتر از ۴۵۰ گرم و قدشون حدود ۲۰ سانتی‌متر. چون هنوز چربی قهوه‌ای که بدن رو گرم نگه می‌داره توی بدنشون شکل نگرفته، باید در محیط گرم نگهداری بشن. پوستشون خیلی نازک و حساسه و ممکنه چشماشون هنوز کامل باز نشده باشه، ولی مژه و ابروهاشون کامل شده. مجاری تنفسی پایینشون تازه در حال رشدن و به همین خاطر مدت طولانی نیاز به کمک تنفسی دارن.

خطرات هفته ۲۸ بارداری

هفته ۲۸ شروع سه‌ماهه سوم بارداریه، اندام‌های اصلی جنین شکل گرفته و با سونوگرافی دیده می‌شن، ولی هنوز شاید برای زندگی بیرون رحم آمادگی نداشته باشن. مغز، شش‌ها، چشم‌ها، قلب، سیستم ایمنی، گوارش و کلیه‌ها تو این زمان حسابی در حال رشد هستن. یکی از مشکلات این دوره، دیابت بارداریه که سلامت مادر و جنین رو تحت تاثیر قرار بده. با رژیم غذایی مناسب، ورزش و اگر لازم بود دارو می‌شه کنترلش کرد. ولی دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ رو در آینده بیشتر می‌کنه. مشکل دیگه پره‌اکلامپسیه که باعث بالا رفتن فشار خون و آسیب به کبد و کلیه‌های مادر می‌شه. تنها راه درمان زایمان زودرسه وگرنه خطرات جدی برای مادر و جنین دارد.

از هفته ۲۸ به بعد ممکنه کیسه آب زودتر از موعد پاره بشه که این باعث زایمان زودرس یا عفونت می‌شه. مشکل‌های دیگه شامل جفت سرراهی (جفتی که دهانه رحم رو می‌بنده) که بیشتر در کسانی که قبلا سزارین یا جراحی رحم داشتن دیده می‌شه و محدودیت رشد جنین که باعث کوچکتر بودن نوزاد موقع تولد می‌شه.

عوارض زایمان در هفته ۳۷

زایمان در هفته ۳۷ به بعد دیگه زودرس حساب نمی‌شه، ولی ممکنه هنوز بعضی مشکلات باشه. نوزادایی که تو این زمان به دنیا میان نسبت به اونایی که بین هفته ۳۹ تا ۴۱ متولد می‌شن، کمی بیشتر در معرض بیماری‌های مزمن هستن و احتمال آسمشون هم بالاتره. احتمال اینکه تا پنج سالگی به اسپری آسم نیاز داشته باشن بیشتره. یکی از مشکلات شایع تو این هفته سوزش معده است که به خاطر فشار جنین روی دستگاه گوارشه؛ بهتره غذاهای تند نخوره و آب کافی مصرف کنه. در صورت لکه بینی یا خونریزی زیاد سریع به پزشک مراجعه کنید چون ممکنه نشونه جداشدن جفت باشه.

درمان زایمان زودرس

درمان زایمان زودرس با داروهایی انجام می‌شه که پزشک به مادر می‌ده تا زایمان رو تا حد امکان به تعویق بندازه. اما اگر نتونستن زایمان رو متوقف کنن یا به هر دلیلی لازم باشه نوزاد زودتر به دنیا بیاد، پزشک باید خودش رو برای یک زایمان پرخطر آماده کنه. بهتره با پزشک درباره اینکه زایمان سزارین لازمه یا می‌تونید زایمان طبیعی داشته باشید، صحبت کنید. اگر زایمان زودرس اتفاق بیفته، مادر باید سریع به بیمارستانی بره که بخش مراقبت ویژه نوزادان (NICU) داره. اینجوری نوزاد بعد از تولد تحت مراقبت‌های فوری قرار می‌گیره.

نوزادان نارس باید چند روز اول رو تو بیمارستان بمونن تا پزشک رشد اندام‌های حیاتی‌شون رو بررسی کنه. این نوزادها ممکنه نیاز داشته باشن روی دستگاهی باشن که ضربان قلب، تنفس و میزان اکسیژن خون‌شون رو کنترل کنه.

خیلی از نوزادان نارس هنوز نمی‌تونن از طریق دهان غذا بخورن چون قدرت مکیدن و بلعیدن ندارن. به همین خاطر یا به صورت داخل وریدی تغذیه می‌شن یا با لوله‌ای که از بینی یا دهان وارد معده می‌شه، غذا دریافت می‌کنن. وقتی توان مکیدن و بلعیدن‌شون بهتر شد، از شیر مادر یا شیشه شیر استفاده کنن. اگر ریه‌ها کامل رشد نکرده باشن، ممکنه نوزاد نارس نیاز به اکسیژن داشته باشه. برای اکسیژن‌رسانی از یکی از این روش‌ها استفاده می‌کنن:

ونتیلاتور: دستگاهی که هوا رو به داخل ریه‌ها می‌فرسته و خارج می‌کنه.

فشار مثبت مداوم راه هوایی: روشی که با فشار هوای ملایم مجاری تنفسی رو باز نگه می‌داره.

اکسیژن هود: وسیله‌ای که روی سر نوزاد گذاشته می‌شه و اکسیژن تامین می‌کنه.

نوزاد نارس وقتی می‌تونه بیمارستان رو ترک کنه که:

بتونه از سینه مادر یا شیشه شیر تغذیه کنه.

بتونه بدون دستگاه نفس بکشه.

وزن و دمای بدنش به حالت طبیعی برگرده و حفظ بشه.

سخن پایانی

زایمان زودرس یکی از چالش‌های مهم دوران بارداریه که سلامت نوزاد و مادر رو تحت تاثیر قرار میدهد. اما اگه عوامل خطر رو بشناسیم، علائم هشداردهنده رو به موقع تشخیص بدیم و توصیه‌های پزشکی رو جدی بگیریم، احتمال این اتفاق رو کم کنیم و اگر هم پیش اومد، بهترین شکل ممکن مدیریتش کنیم. مراقبت‌های منظم و به موقع تو بارداری خیلی اهمیت داره چون باعث می‌شه مادر و نوزاد سلامت بمونن و بارداری بهتری داشته باشیم. پس حفظ آرامش، دنبال کردن وضعیت سلامت و گرفتن حمایت‌های لازم، گام‌های مهمی برای پیشگیری و مقابله با زایمان زودرس هستند.